Hayatı

Kaynak: http://haydut.cmpe.boun.edu.tr/eng101/HTML/SPRING2003/edebiyat/semseddinsami.html

Şemseddin Sami (1850-1904) Arnavutluk’ta, Yanya vilayetinin Fraşer kasabasında doğmuştur. Oranın tımar sahibi Fraşerî ailesinden Halil Bey’in oğludur. Orta öğrenimini Yanya’da bir Rum jimnazında görmüş, orada Fran­sızca, İtalyanca ve eski Yunanca’yı, aynı zamanda medreseye giderek Arapça ve Farsça’yı öğrenmiştir. İstanbul’a gelince (1871) basın hayatına atılmış, İbret ve Hadîka gazetelerinde makaleler yararken bir yandan da roman ve piyeslerini bastırmış, daha sonra Sabah (1876) ve Tercümân-ı Şark (1878) gazetelerini kurmuş, Aile (1881) ve Hafta (1881) dergilerini çıkarmış, başka gazetelere de makaleler yazmıştır. Birtakım küçük memurluklarda çalışmış bulunan Şemseddin Sami, bir yıl kadar Trablusgarb’a sürülmüş, son olarak, sarayda kurulan (1880) Teftiş-i Askerî komisyonu kâtiplik ve başkâtiplik görevlerinde çalışmış, hayatının son zamanlarında Erenköy’ündeki köşkünde “ikamete memur” edilmiş, orada ölmüştür.

Devrinin en büyük dil bilgini olan Şemseddin Sami, dilin ıslahı, sadeleşmesi, sözlük ve gramerlerinin yapılması konularında o zamana kadar birçok yazarlar tarafından ileri sürülen düşünceleri daha bilimsel bir gözle ve daha derli toplu olarak anlatmış; ayrıca, o zamana kadar yokluğundan yakınılan Türk dili sözlüğünü hazırlamış, ve sade dille yazı yazma denemelerine girmiştir. Kaamûs-i Türkî adlı büyük sözlüğünün önsözünde (1901), yazı ve edebiyat dili olması istenen bir dilin, sözcüklerini bir araya toplayan bir sözlüğü ile kural­larını tespit eden bir gramerinin yapılması gerektiğini, edebiyat binasın ancak bunlar üzerine kurulacağını ve dilinin gerilemesine karşı bunların bir sed yerini tutacağını; bin yıllık edebi ve tarihî bir geçmişi bulunan ve aslında geniş ve zengin bir dil olan Türkçe’nin, o zamandan beri sözlüğü ve grameri yapılmadığı için birçok sözcüklerini kaybedip daralarak Arapça ve Farsça’ya muhtaç bir hale geldiğini söylemiştir. Dilin ıslah ve sadeleşmesi konusunda ise, Lisân-ı Türkî (Osmâmî) makalesinde (1881) Türkçe kullanılmakta olan Arap ve Fars sözcüklerinin kimyevî bir kaynaşma ile dile karışmamış olduklarını, yabancılıklarını daima koruduklarını, bunları atarak dili temizlemenin her zaman mümkün olduğunu anlatmış; Robinson çevirisinin ön sözünde (1885), anlatım yazı dilinden kurtarılıp konuşma diline yaklaştırıldığı takdirde, dilin sadeleşmekle birlikte güzelleşeceğini bildirmiş; Tercümân-ı Hakîkat gazetesinde yayınladığı Lisân ve Edebiyatımız (1897) başlıklı makalesinde de, dil ile edebiyat arasındaki çok sıkı bağa işaret ederek, güzel bir dilimiz olduğu halde ona uygun bir edebiyatımız bulunmadığını, eğer söylediğimiz gibi yazar ve dilin o yolda ıslah ve ilerlemesine çalışırsak, dilin güzelliğine uygun mükemmel bir edebiyatımız olacağını yazmış; ve, Rabinson çevirisinde, konuşma dilini yazıda kullanmayı denemiştir.

Şemseddin Sami, dilcilik alanında Kaamûs-i Fransevî (Türkçe’den Fransızca’ya 1884, Fransızca’dan Türkçe’ye 1902), Küçük Kamûs-i Fransevî (1888), Kaamûs- Aral (1898), Kaamûs-i Türkî (2 cilt. 1901) adlı çok önemli sözcüklerle okullar için dil bilgisi kitapları yayınlamıştır. Kaamûs-ül-A’lâm (6 cilt, 1889-1898) adlı büyük eseri Türkçe’de tamamlanmış ilk ansiklopedidir. Roman türünde Türk edebiyatının bu yolda yazılan ilk eseri olan Taaşuk-ı Talât ve Fitnat (1872); tiyatro türünde de Seydi Yahya (1874), Besa - yahut – Ahde Vefâ (1875), Kâve (1875) dramlarını yazmıştır. Batı edebiyatından yaptığı çeviriler arasında en ünlüleri, Victor Hugo (1802-1885) dan çevirdiği Sefiller (1880) ile Daniel Defoe (1661-1731) dan çevirdiği Robinson (1884) dur. Bunlardan başka, Cep Kütübhânesi başlığı altında, başka başka zamanlarda, Gök, Yer, İnsan, Medeniyyet-i İslâmiyye, Lisân, Esâtir v.b. (1880-1895) adlı birtakım küçük kitaplar çıkanmştır. Hayatının son yıllarında, Türkolog Radloff (1837-1918) yayınlından yararlanarak ­Orhun Yazıtlarını Türkiye Türkçe’sine çevirmiş, Vambéry (1832? – 1913) nin yayınladığı kısımlardan yararlanarak da Kutadgu Bilig’i incelemiş ise de, bu eser yayınlanmamış; gazete ve dergilerde çıkan makaleleri de kitap halinde toplanmıştır.

 

Eserleri

Leonard Bloomfield ....

Bağlantılar

Leonard Bloomfield ....